21 Mayıs’ta Macaristan’ın başkenti Budapeşte’de düzenlenen Türk Devletleri Teşkilatı’nın (TDT) Devlet Başkanlarının gayri resmi Zirve görüşünde Bildiri imzalandı.

İnterpress AZERTAC‘a dayanarak bildiriyor ki, Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, Kırgız Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sadır Japarov, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Özbekistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev ve TDT’nin Genel Sekreteri Kubanıçbek Ömüralıyev tarafından imzalanan Bildiri 71 maddeden oluşmaktadır.

Türk halklarının tarih boyunca dünya medeniyetine önemli katkılarını, bunun yanında Avrupa ve Asya’nın kültürel ve siyasi açıdan şekillenmesindeki sürekli mirasını, Türk devletlerinin dünyada modern siyasi, ekonomik ve sosyal ilerlemeye, ayrıca bölgesel ve küresel barış ve güvenliğe etki göstermekteki önemli rolünü vurgulayan Devlet Başkanları TDT’nin teşkilatın kurumsal temelini oluşturan tarihi Nahçıvan Anlaşması’nın ilkelerine, amaçlarına ve ruhuna sarsılmaz bağlılığını bir kez daha teyit ettiler.

Türk devletlerinin bölgede ve sınırlarının ötesindeki rolünü artıran siyasi, ekonomik, ekolojik, sosyal ve kültürel başarıları takdir eden cumhurbaşkanları “Türk Dünyası Şartı”nı Türk halklarının ortak kültürünün, geleneklerinin, dilinin ve tarihinin temel ifadesi ve onların ortak Türk kimliğinin güçlendirilmesi için birleştirici çerçeve olarak tanıdılar.

Kırgız Cumhuriyeti’nin başkanlığının ve Macaristan’ın TDT’ye üye devletler arasında çok yönlü işbirliğinin daha da güçlendirilmesine olan kararlılığının yüksek değerlendirildiği Bildiri’de gözlemci ülke Macaristan tarafından ilk kez düzenlenen TDT’nin gayri resmi Zirve görüşüne verilen büyük değer özellikle vurgulanıyor.

Taraflar Türk devletleri arasındaki büyük potansiyelden ve imkanlardan yararlanarak, tüm alanlarda dayanışmayı, işbirliğini ve koordinasyonu daha da güçlendirme kararlılığında olduklarını belirtiyor, Macaristan, Türkmenistan ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin gözlemci sıfatıyla teşkilatın çalışmalarına değerli katkılarını alkışlıyorlar. Aynı zamanda, Kıbrıs meselesinin müzakereler yoluyla, karşılıklı kabul edilebilir ve yaşayabilir çözümüne ulaşılmasının gerekliliği belirtiliyor.

Üye devletlerin birliğini ve dayanışmasını bozmayı amaçlayan herhangi bir hareket ve tehdidin engellenmesinin önemi belirtilmiştir.

Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) üyeleri, bölgede ve ötesinde barış ve güvenliğe tehdit oluşturan terörizm ve transnasyonel organize suçların tüm biçimleriyle, terörizmin finansmanıyla ve siber suçlarla mücadele konusunda ortak çabalarını sürdüreceklerini bir kez daha teyit etmişlerdir. Bu bağlamda, Suriye’nin toprak bütünlüğü ve birliği temelinde güvenlik ve istikrarın sağlanması, buna karşı uygulanan yaptırımların kaldırılması yönündeki Türkiye’nin yapıcı rolü yüksek takdirle karşılanmıştır.

Gazze’deki felaket boyutundaki insani durumdan derin endişe duyulmuş, sürekli ve kapsamlı bir ateşkese, rehinelerin ve tutukluların serbest bırakılmasına ve Gazze’ye insani yardımların kesintisiz ulaştırılmasına yönelik müzakerelere destek bir kez daha teyit edilmiştir. İsrail-Filistin çatışmasının, BM’nin ilgili kararlarına dayalı iki devletli çözümünün gerekliliği belirtilmiştir. Ayrıca, Afganistan ile ilgili meselelerde TDT’nin Çalışma Grubu’nun kurulması takdir edilmiştir.

TDT çerçevesinde savunma sanayisinde verimli çok taraflı işbirliğinin genişletilmesi niyeti bir kez daha ifade edilmiş ve üye devletlerin ilgili organlarına bu hedef doğrultusunda çalışmalarını hızlandırmaları talimatı verilmiştir.

Irkçılık, ayrımcılık, ksenofobi, İslamofobi, nefret söylemi ve dezenformasyonun tüm biçimleriyle mücadelede işbirliğinin devam etmesi amacıyla uluslararası platformlarda çabaların koordinasyonuna yönelik taahhüt hatırlatılmıştır.

Küresel çapta kültürlerarası diyalogu teşvik etme konusunda öncü bir girişim olarak “Bakü Süreci”nin başarısı yüksek takdirle karşılanmış ve Azerbaycan, bu alandaki sürekli liderliği nedeniyle övülmüş, 2026 yılında gerçekleştirilecek 7. Dünya Kültürlerarası Diyalog Forumu’nun organizasyonuna destek verilmiştir.

Türk Devletleri Teşkilatı Sekreterliği’nin bütçesinin önemli ölçüde artırılması önerisi desteklenmiş, TDT’nin ilk ortak finansal kurumu olan Türk Yatırım Fonu’nun proje faaliyetlerine başlanmasının önemi vurgulanmıştır.

Türk Yeşil Bakış prensiplerine dayanarak, iklim değişikliği ve çevre korumasında sürdürülebilir yeşil gelişime bağlılık bir kez daha teyit edilmiş, yeşil enerji ekipmanları ve teknolojilerinin geliştirilmesi, iklim dayanıklı altyapı, enerji verimliliği ve atıkların verimli yönetilmesinin teşvik edilmesinin gerekliliği belirtilmiştir.

Azerbaycan’ın 2024 Kasım ayında Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı’nın 29. oturumuna ev sahipliği yapması, özellikle Bakü İklim Birliği Paktı gibi ana sonuçları ve COP29 Başkanlığı çerçevesinde yürüttüğü girişimler takdir edilmiştir.

Bölge genelinde yeşil enerji koridorlarının geliştirilmesinin önemi belirtilmiş, yeşil enerjinin gelişimi ve iletimi projelerinde ilerleme sağlanmış, Teşkilat üye devletlerinin hükümetleri arasında Basitleştirilmiş Gümrük Koridoru Anlaşması’nın yürürlüğe girmesi övgüyle karşılanmıştır.

Beyannamede TDT’nin ilgili uluslararası kuruluşlarla işbirliğini güçlendirmesi, mümkünse birbirlerinin adaylıklarını, kararlarını, açıklamalarını ve uluslararası kuruluşlar çerçevesindeki ortak çıkarlar doğrultusunda diğer girişimlerini daha güçlü bir şekilde karşılıklı olarak koordine etmesi ve desteklemesi çağrısı yapılmıştır. Ayrıca, Kırgızistan’ın 2027-2028 yılları için BM Güvenlik Konseyi ve ECOSOC’un 2028-2030 yılları için üyeliği desteklenmiştir.

Özbekistan’ın 2035-2036 yılları için BM Güvenlik Konseyi ve 2027-2031 yılları için UNESCO İcra Komitesinin geçici üyeliği adaylığı, Kazakistan’ın 2031-2032 yılları için BM Genel Kurulu 86. oturumu, 2039-2040 yılları için BM Güvenlik Konseyi ve 2027-2031 yılları için UNESCO İcra Komitesinin başkanlığı adaylığı, Türkiye’nin 2037-2038 yılları için BM Güvenlik Konseyi, 2025-2029 yılları için UNESCO İcra Komitesi, 2026-2028 yılları için ECOSOC’un geçici üyeliği adaylığı, Azerbaycan’ın 2025-2029 yılları için UNESCO Dünya Mirası Komitesine ve aynı yıllarda BM-HABITAT İcra Komitesine üyeliği adaylığı övülmüştür.

Dünyaca ünlü bilim insanı, Nobel ödüllü profesör Aziz Sancar’a Türk Devletleri Teşkilatının Alişir Nevai adına verdiği “Türk Dünyasının Birliğine Katkı” uluslararası ödülü yüksek takdirle karşılanmıştır.

Üye devletlerin, Türk dünyası arasındaki karşılıklı anlayış, dayanışma ve ortak geleceğe hizmet etme amacını taşıyan kültürel ve insani ilişkilerin güçlendirilmesinin önemli bir unsuru olarak gençlik alanında işbirliğinin daha da genişletilmesi ve yapılandırılması niyeti ifade edilmiştir. TDT çerçevesinde gençlik ve spor alanında yapılan değişim programlarının başarıları, Kazakistan’ın Aktau şehrinin 2025 yılı için TÜRKSOY’un “Türk Dünyasının Kültür Başkenti” olarak ilan edilmesi takdir edilmiştir. Ayrıca, Özbekistan’ın Türk Kültürü ve Mirası Vakfına üye olma başvurusu desteklenmiştir.

Belgede, silahlı çatışmalar sırasında kültürel mirasın korunmasının önemi vurgulanmış, çatışmalardan sonra kültürel mirasın yeniden inşa edilmesinde Türk devletlerinin çabaları takdir edilmiştir.

Kültürlerarası köprü ve evrensel değerlerin simgesi olarak Nevruz’un transkültürel anlamı ifade edilmiş, Türk kültürünün derin zenginliği ve Türk halklarının ortak değerlerinin gelecek nesillere aktarılması kararlılığı bir kez daha vurgulanmıştır. Azerbaycan ve TDT’ye üye devletlerin, ayrıca Türkiye Cumhurbaşkanının girişimiyle Nevruz Bayramının Teşkilat çerçevesinde kutlanması talimatı verilmiştir.

Azerbaycan’ın 2025 yılında TDT Zirve Toplantısına ev sahipliği yapma hazırlığı yüksek takdirle karşılanmıştır.

Ayrıca, Afganistan konusundaki Ortak Bildiri’nin kabul edilmesinin gerekliliği vurgulanmıştır.

TDT’ye üye Devletlerin Başkanları, Macaristan Başbakanı Viktor Orban’a Türk dünyasının dayanışmasına ve refahına verdiği katkılara, ayrıca organizasyonun Budapeşte’deki gayri resmi Zirve toplantısına, Macar hükümetinin ve halkının samimi misafirperverliğine teşekkürlerini iletmişlerdir.

Beyannamede Azerbaycan, Kazak, Kırgız, Türk ve Özbek dillerinde imzalanmıştır.